Być może byłeś świadkiem sytuacji, w której ktoś zdobył posadę wyłącznie z powodu pokrewieństwa z kierownikiem bądź dyrektorem firmy, a nie dzięki swoim kompetencjom. Proceder ten to nepotyzm. Stanowi on niestety jedną z częstych i głównych patologii rynku pracy, zwłaszcza w organach instytucji publicznych.
Czym jest nepotyzm?
Słowo nepotyzm wywodzi się od łacińskiego nepos, co oznacza siostrzeńca, bratanka lub wnuka. Pojęcie to oznacza faworyzowanie członków rodziny przy obsadzaniu stanowisk, a także już zatrudnionych pracowników będących osobami spokrewnionymi lub zaprzyjaźnionymi z pracodawcą.
Nepotyzm przejawia się m.in. tym, że osoba nieposiadająca kwalifikacji i umiejętności wymaganych na danym stanowisku dostaje podwyżkę, awans, lepsze warunki w umowie lub po prostu zostaje zatrudniona wyłącznie ze względu na relacje łączące ją z kierownikiem bądź szefem.
Nepotyzm w pracy jest zjawiskiem o charakterze korupcyjnym, związanym z osiąganiem pozycji społecznych (rozdawaniem godności czy powierzaniem funkcji), korzyści materialnych albo innych przywilejów przez konkretne osoby nie ze względu na ich umiejętności i wiedzę, ale powiązania rodzinne lub bliską znajomość z pracodawcą. W nepotyzmie członkowie rodziny są traktowani przez pracodawcę lepiej od innych osób, nawet w sytuacji, gdy ich zachowanie jest niewłaściwe, a obowiązki wykonywane nierzetelnie.
Zatrudnianie osób z rodziny budzi szczególne kontrowersje w przypadku instytucji publicznych i państwowych, np. urzędów czy spółek Skarbu Państwa, ponieważ zarządzają one pieniędzmi wszystkich podatników. Przedsiębiorca prywatny zatrudniający członka swej rodziny ryzykuje własnym majątkiem, jeśli osoba ta nie sprawdzi się w pracy. Osoby zatrudnione na kierowniczych stanowiskach w państwowych instytucjach nie ponoszą takiego ryzyka.
Nepotyzm a prawo
A jak przedstawia się kwestia nepotyzm a prawo? Otóż w polskim prawie obowiązuje zakaz zatrudniania krewnych w samorządach, urzędach publicznych oraz na niektórych stanowiskach w spółkach Skarbu Państwa i na państwowych uczelniach. W jednym urzędzie nie mogą pracować razem małżonkowie, a także członkowie rodzin pierwszego stopnia powinowactwa oraz do drugiego stopnia pokrewieństwa. Wymóg ten obowiązuje w przypadku, gdy członek rodziny podlega służbowo innemu krewnemu. Zasada dotyczy wszystkich urzędów, ale tylko niektórych stanowisk w firmach należących do państwa.
Jeśli chodzi o nepotyzm w pracy w prywatnych przedsiębiorstwach, to nie istnieją przepisy prawa, które określałyby wymagania i zasady dotyczące zatrudniania krewnych czy znajomych w takich firmach. Wiele z nich tworzy jednak wewnętrzne kodeksy, które w różnym stopniu zabraniają pracy i zatrudniania członków rodziny w relacji szef-podwładny.
Nepotyzm w pracy jest rozumiany jako patologia i nadużycie w życiu publicznym, ponieważ zaburza w demokratycznym społeczeństwie poczucie równości i sprawiedliwości w zakresie zatrudnienia, dając nieuzasadnioną przewagę krewnym wobec innych osób. Wiąże się także z wieloma negatywnymi konsekwencjami dla samej organizacji lub firmy, takimi jak m.in.: obniżona wydajność i jakość pracy, zwiększona rotacja pracowników, częste konflikty i rywalizacja w zespole, niszczenie wizerunku marki, pogorszenie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa czy też utrata zaufania zespołu do pracodawcy.
Gdzie zgłosić nepotyzm? Skorzystaj z pomocy Whiblo!
Wiedząc już, co to jest nepotyzm w pracy, być może zastanawiasz się, jak mu przeciwdziałać albo gdzie i komu zgłosić zatrudnianie krewnych bądź znajomych osoby na kierowniczym stanowisku.
Jeśli w Twoim miejscu pracy dochodzi do dyskryminacji, przełożony nagradza jedynie członków własnej rodziny albo bliskich znajomych, masz narzędzia, aby z tym walczyć. Możesz zgłosić sytuację do sądu pracy, jednakże rozwiązanie to wiąże się z koniecznością sporządzenia stosownego pisma, a także podania swoich danych osobowych. To sprawia, że wiele osób, mimo że wiedzą one o nieprawidłowościach, nie zgłasza ich w obawie o konsekwencje, jakie mogą im grozić ze strony pozwanego, włącznie z groźbą utraty pracy.
Zgodnie z przepisami Ustawy o ochronie sygnalistów z dnia 14 czerwca 2024 roku, organizacje określone w Ustawie mają obowiązek wdrożyć systemy i procedury, które umożliwiają anonimowe zgłaszanie nieprawidłowości takich, jak nepotyzm.
Jedną z możliwych opcji na szybkie wdrożenie jest skorzystanie z aplikacji Whiblo. To nowoczesne narzędzie, które umożliwia prowadzenie korespondencji z sygnalistą informującym o nepotyzmie bez obowiązku podawania przez niego jakichkolwiek danych kontaktowych.
Whiblo gwarantuje bezpieczeństwo i komfort zgłaszania nieprawidłowości. Anonimowość sprawia, że osoba czuje się bezpieczniej, a dzięki temu nie boi się mówić wprost o nieprawidłowościach, których doświadczyła bądź była świadkiem. Innowacyjne oprogramowanie pozwala zatem zaangażować pracowników w sprawy organizacji, co pomaga tworzyć stabilny, silny biznes i lepsze środowisko pracy. Służy ponadto kreowaniu zaufania oraz pozytywnego wizerunku marki jako rzetelnego partnera biznesowego i pracodawcy.
