W ostatnich tygodniach absolutnym tematem nr 1 jest katastrofa ekologiczna na Odrze. Wszyscy mamy ogromną nadzieję, że uda się naprawić wyrządzone szkody, a sprawcy zostaną ujęci i dotkliwie ukarani. Może tak się stać za sprawą sygnalistów, bowiem wyznaczone zostały wysokie nagrody za przekazanie informacji, które pomogą w ustaleniu faktów i wykryciu winnych. Jednak, aby zminimalizować takie sytuacje w przyszłości, ustawa dająca prawną ochronę sygnalistów musi wejść w życie. Niezależnie od tego, podmioty będące pod kontrolą państwa już teraz powinny implementować systemy whistleblowingowe w swoich strukturach.
Ochrona środowiska jest jednym z obszarów objętych Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Oznacza to, że sygnalista zgłaszający naruszenie prawa w tym obszarze, może kwalifikować się do ochrony prawnej. Jak pokazało badanie przeprowadzone przez ARC Rynek i Opinia wiosną 2021 r. na zlecenie braf.tech, 69 proc. pracowników obawia się działań odwetowych pracodawcy i w efekcie tylko ok. 28 proc. zgłasza nieprawidłowości. Wszystkie kraje wspólnoty były zobligowane implementować założenia dyrektywy do 17 grudnia 2021 r., ale Polska, podobnie jak kilkanaście innych krajów, nie wprowadziła do tego czasu stosownej ustawy. Przepisy te nakazywały, aby w wyżej wymienionym terminie firmy prywatne zatrudniające co najmniej 250 osób a także podmioty państwowe oraz działające w sektorze finansowym stosowały procedury whistleblowingowe, stworzyły odpowiednie kanały zgłoszeń, a także zapewniły prawną ochronę sygnalistom przed działaniami odwetowymi.
Nie jest jednak prawdą, że wobec opóźnienia w przyjęciu krajowej ustawy podmioty administracji państwowej nie muszą stosować dyrektywy bezpośrednio. Zgodnie ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości, dyrektywa ma bezpośredni skutek, jeśli jej przepisy są bezwarunkowe, wystarczająco jasne i precyzyjne, oraz w momencie, gdy kraj UE nie zaimplementował dyrektywy w wyznaczonym terminie (wyrok z 4 grudnia 1974 r., Van Duyn). Stosownie do rozszerzonej definicji państwa, sformułowanej przez Trybunał Sprawiedliwości w wyroku C-188/89, Foster, jednostki mogą powoływać się na przepisy dyrektywy wobec instytucji lub podmiotów podlegających zwierzchnictwu lub kontroli państwa lub posiadających uprawnienia wykraczające poza normy obowiązujące w stosunkach między jednostkami. Taka sytuacja ma właśnie miejsce w Polsce!
