Ustawa o ochronie sygnalistów precyzuje warunki i środki ochrony osób zgłaszających nieprawidłowości przed działaniami odwetowymi. Ma to na celu zapewnienie ochrony sygnalistom oraz zmotywowanie do ujawniania informacji o naruszeniach prawa. Ustawa wskazuje, że każdy sygnalista powinien mieć prawo do zgłoszenia nieprawidłowości bez obaw o negatywne konsekwencje, takie jak zwolnienie z pracy, dyskryminacja czy mobbing.
Wprowadzone przepisy mają przeciwdziałać zastraszaniu i innym formom represjonowania sygnalistów. Chronią również osoby powiązane z sygnalistami, jak na przykład współpracowników lub członków rodziny.
Co oznacza zakaz działań odwetowych?
Przepisy rozdziału 2 Ustawy jasno wskazują, że wobec sygnalistów nie mogą być podejmowane żadne działania odwetowe. Dotyczy to zarówno bezpośrednich represji, jak i subtelniejszych form, takich jak groźby czy próby zastraszania. Przykłady działań odwetowych obejmują m.in. odmowę nawiązania stosunku pracy, obniżenie wynagrodzenia, wstrzymanie awansu czy przeniesienie na niższe stanowisko.
Pracodawcy muszą liczyć się z tym, że każdy taki ruch może być uznany za działanie odwetowe. Na nich spoczywa obowiązek udowodnienia, że podjęte decyzje nie były związane ze zgłoszeniem sygnalisty. Trzeba też podkreślić, że ochrona dotyczy nie tylko osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Obejmuje także osoby pracujące na umowach cywilnoprawnych, przedsiębiorców, wolontariuszy, a nawet stażystów.
Ochrona sygnalistów jest zatem szeroka i uwzględnia różnorodne formy zatrudnienia. W przypadku naruszenia ich praw, sygnalistom przysługuje odszkodowanie, a pracodawca ponosi odpowiedzialność.
Jakie środki ochrony przysługują sygnalistom?
Sygnaliści, którzy doświadczyli działań odwetowych, mają prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia. Przepisy przewidują, że minimalna kwota odszkodowania nie może być niższa niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej.
Sygnaliści są również chronieni przed odpowiedzialnością prawną, jeśli zgłosili informacje w dobrej wierze. Ustawa wyraźnie wskazuje, że osoby zgłaszające nieprawidłowości nie mogą być pociągnięte do odpowiedzialności dyscyplinarnej ani cywilnej. Dotyczy to sytuacji takich jak oskarżenia o zniesławienie, naruszenie dóbr osobistych, czy ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa.
Co istotne, ochrona ta obowiązuje nawet wtedy, gdy zgłoszenie nie doprowadziło do wykrycia naruszenia. Wystarczy, by sygnalista miał uzasadnione podstawy do podejrzeń w momencie dokonywania zgłoszenia.
Z drugiej strony Ustawa określa też odpowiedzialność sygnalisty za fałszywe zgłoszenia. Więcej na ten temat w tym wpisie.
Nieważność klauzul ograniczających prawa sygnalistów
Wszelkie umowy lub regulaminy, które bezpośrednio lub pośrednio ograniczają prawo do zgłoszenia nieprawidłowości, są nieważne z mocy prawa. Dotyczy to zarówno umów o pracę, jak i innych aktów prawnych regulujących stosunki zawodowe. Pracodawcy nie mogą wprowadzać zapisów, które wyłączają lub ograniczają możliwość dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego.
Przepisy te obejmują także klauzule, które mogłyby przewidywać stosowanie działań odwetowych. Nawet jeśli taka klauzula zostanie zawarta w umowie, jest ona automatycznie uznawana za nieważną. Dla sygnalistów oznacza to, że mają pełne prawo do ujawniania nieprawidłowości bez obaw o konsekwencje umowne.
Ustawa przewiduje także unieważnienie umów, które ograniczają prawa sygnalistów w kontekście innych stosunków prawnych, jak świadczenie usług czy dostawa towarów. Jest to ważny mechanizm zabezpieczający, który chroni sygnalistów w różnych formach współpracy, nie tylko w ramach tradycyjnego zatrudnienia.
Ochrona osób wspierających sygnalistów
Ochrona przewidziana w ustawie nie dotyczy tylko samych sygnalistów, ale również osób, które wspierają ich w procesie zgłaszania nieprawidłowości. Ustawa rozszerza przepisy na osoby pomagające w dokonaniu zgłoszenia oraz na osoby powiązane z sygnalistą, takie jak współpracownicy, bliscy przyjaciele czy członkowie rodziny.
Osoby te mogą doświadczać represji z powodu swojego wsparcia dla sygnalisty. Dlatego ustawodawca uznał za konieczne objęcie ich taką samą ochroną przed działaniami odwetowymi. Przykładowo: jeśli współpracownik sygnalisty również zostanie poddany działaniom odwetowym, przysługuje mu takie samo prawo do odszkodowania i innych środków ochrony.
Przepisy przewidują także ochronę dla osób prawnych lub jednostek organizacyjnych związanych z sygnalistą, takich jak firmy, które zatrudniają sygnalistę lub należą do niego. Ustawa dąży do eliminacji wszelkich form nacisku na sygnalistów poprzez działania wymierzone w ich otoczenie.
Chcesz wdrożyć system ochrony sygnalistów w swojej organizacji? Wykorzystaj zaawansowane możliwości platformy whiblo.
Poznaj ofertę lub zarezerwuj bezpłatną konsultację.
Źródło ilustracji tytułowej: unsplash.com
