12 kwietnia Rządowe Centrum Legislacji opublikowało poprawiony projekt ustawy wprowadzającej założenia Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Zmiany w stosunku do projektu z 21 października 2021 r. nie są znaczące, mają raczej charakter redaktorki i utrzymujący minimalne warunki określane przez dyrektywę, ale znalazło się tam kilka elementów wartych uwagi.
1. Najnowsza wersja ustawy regulującej kwestię ochrony sygnalistów przewiduje 2 miesięczny vacatio legis. Następnie podmioty publiczne, firmy prywatne zatrudniające powyżej 250 osób oraz podmioty prawne wykonujące działalność w szeroko pojętym sektorze finansowym oraz zapobieganiu praniu pieniędzy, finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska będą miały 1 miesiąc od momentu wejścia w życie ustawy na realizację obowiązku ustalenia procedur wewnętrznych związanych z przyjmowaniem zgłoszeń i podejmowanie działań wyjaśniających.
2. Istotnie rozszerzony został katalog osób, co do których ustawa ma zastosowanie. Znaleźli się tam m.in. praktykanci, pracownicy tymczasowi, ale również funkcjonariusze służb porządku prawnego (Policja, ABW, AW, SKW, SWW, CBA, SG, SOP) i żołnierze zawodowi. To słuszny kierunek bowiem w mediach co jakiś czas pojawiają się informacje o nieprawidłowościach, źródłem których są właśnie sygnaliści, ale dotychczas nie posiadali oni żadnej ochrony prawnej. Poszerzona została również sama definicja organu publicznego jako podmiotu, który jest objęty ustawą, m.in. o organy wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego, regionalne izby obrachunkowe, Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Komendanta Głównego Straży pożarnej czy Urząd Komisji Nadzoru Finansowego.
3. Istotną zmianą w stosunku do pierwszego projektu z 21 października 2021 r. jest de facto wyłączenie stosowania ustawy w stosunku do osób składających zgłoszenia anonimowo. Przypominamy, że pierwszy projekt przewidywał, iż organizacje będą mogły samodzielnie decydować w tej sprawie.
4. Kolejna nowość to skrócenie okresu przetwarzania danych w związku ze zgłoszeniem do 12 miesięcy od dnia zakończenia działań następczych. Wcześniejszy projekt zakładał aż 5 letni okres przechowywania danych, ale od dnia otrzymania zgłoszenia.
5. Ciekawie wygląda kwestia zgłoszeń wewnętrznych. Z przepisów wyłączone zostały urzędy lub jednostki organizacyjne gmin zamieszkałych przez mniej niż 10 000 mieszkańców. Zmienione zostało nazewnictwo – „Regulamin zgłoszeń wewnętrznych” zastąpiono „Procedurą zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych”. Informacje o takiej procedurze powinny zostać podane już na etapie rozpoczęcia rekrutacji lub negocjacji poprzedzającej zawarcie umowy. W przepisach określono również, że zgłoszenia może przyjmować również zewnętrzny podmiot na rzecz organizacji, ale działania następcze już tylko wewnętrzne jednostki organizacyjne lub osoby w ramach struktury. Tak jak wspominaliśmy, w procedurze nie ma zapisów odnoszących się do zgłoszeń anonimowych. Procedura doprecyzowuje, że sposoby przekazywania zgłoszeń obejmują przynajmniej możliwość dokonywania zgłoszeń ustnie, w postaci papierowej lub elektronicznej, a także określono proces zgłoszeń ustnych poprzez nagrywaną albo nienagrywaną linię telefoniczną lub inny system komunikacji głosowej lub poprzez bezpośrednie spotkanie. Każde zgłoszenie ustne musi być precyzyjnie udokumentowane.
6. Zmiany w projekcie objęły także przepisy karne. Wprowadzono między innymi rozróżnienie kar za poszczególne naruszenia oraz dodano nowe wykroczenia do katalogu. Znalazły się tam także:
• Usiłowanie utrudnienia zgłoszenia.
• Działania odwetowe wobec osób pomagającej w zgłoszeniu lub osoby powiązanej ze zgłaszającym.
• Naruszenia obowiązku zachowania poufności tożsamości osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej ze zgłaszającej.
• Pomoc w dokonaniu zgłoszenia nieprawdziwych informacji.
Na mocy projektu ustawy wprowadzono karę do 3 lat pozbawienia wolności wobec osoby, która stosuje więcej niż 2 działania odwetowe wymienione w ustawie. Przewidziano także karę grzywny za nieustanowienie procedury wewnętrznej lub ustanowienie procedury naruszającej przepisy ustawy,
Jak widać, zaproponowany projekt ustawy nie jest rewolucyjny. Kluczowe w tym momencie jest przede wszystkim, jak będzie dalej przebiegał proces legislacyjny i kiedy de facto przepisy wejdą w życie.
