Sygnaliści pełnią kluczową funkcję w procesie ujawniania nieprawidłowości, nadużyć czy łamania przepisów prawa w samorządach. Ich rola okazuje się być kluczowa zarówno w efektywniejszym funkcjonowaniu jednostki, jak i budowaniu zaufania wobec władz wśród społeczności lokalnej.
Sygnaliści w jednostkach samorządu terytorialnego w Polsce – znaczenie procedury sygnalistycznej
Unijna dyrektywa o ochronie sygnalistów odnosi się zarówno do podmiotów prywatnych, jak i publicznych, dlatego po wdrożeniu jej do polskiej legislacji, jej wytyczne powinny być przestrzegane również w jednostkach samorządu terytorialnego, a więc w samorządzie gminnym, powiatowym czy w samorządzie województwa. Procedura sygnalistyczna umożliwia pracownikom i innym zainteresowanym stronom zgłaszanie potencjalnych naruszeń. Wpływa więc na zwiększenie przejrzystości działań jednostki samorządu. Z punktu widzenia władzy przyczynia się ona do budowania zaufania wśród lokalnej społeczności, która ma świadomość istnienia mechanizmu kontroli i reagowania na nieprawidłowości w samorządzie. Rola sygnalisty jednocześnie sprowadza się do ochrony interesu publicznego. Dzięki zgłoszeniom możliwe jest bowiem wcześniejsze wykrywanie problemów, ale też zapobieganie kolejnym nadużyciom.
Jak stworzyć przyjazne środowisko dla zgłaszających?
Zgodnie z dyrektywą, pracodawcy są zobligowani do utworzenia poufnych kanałów do zgłaszania naruszeń. Jak wygląda to w praktyce? Przede wszystkim niezbędne jest ustanowienie jasnych i nieskomplikowanych procedur zawierających m.in. informacje o tym, jakie naruszenia można zgłaszać, jak to robić, kto jest odpowiedzialny za ich przyjmowanie i jakiej informacji zwrotnej oraz dalszych działań mogą spodziewać się sygnaliści w samorządzie terytorialnym. Obowiązkiem organizacji jest też zapewnienie ochrony osobom dokonującym zgłoszeń przed ewentualnym odwetem. Konieczna jest więc edukacja w zakresie procedur whistleblowingowych, ale i dostarczenie pracownikom odpowiednich narzędzi, za pośrednictwem których będą oni dokonywać zgłoszeń bez obaw o negatywne konsekwencje.
Kultura organizacyjna w samorządzie a procedura sygnalistyczna
Co wpływa na kulturę organizacyjną w samorządzie i jak ją kształtować, by promować otwarte zgłaszanie nieprawidłowości? Sygnaliści w samorządzie przede wszystkim powinni czuć się bezpiecznie. Warto również zwrócić uwagę na to, że kultura organizacyjna zaczyna się od przykładu idącego z góry. Kierownictwo samorządu terytorialnego powinno wykazywać się więc uczciwością, etyką i otwartością na zgłaszanie nieprawidłowości. Wprowadzanie kultury organizacyjnej sprzyjającej zgłaszaniu naruszeń może więc wymagać zmiany myślenia i podejścia w danej organizacji.
Sygnaliści w samorządzie szkolnym? Jakie podmioty administracji publicznej podlegają dyrektywie?
Wymagania dyrektywy o ochronie sygnalistów odnoszą się do wszystkich jednostek samorządu terytorialnego, jak również do podmiotów należących do JST czy też znajdujących się pod ich nadzorem. Są to zatem m.in. przedszkola, żłobki, szkoły, centra pomocy rodzinie, ośrodki pomocy społecznej czy spółki komunalne. Jednak ustawodawca ze wskazanych w niej obowiązków ma możliwość zwolnienia gmin poniżej 10 000 mieszkańców lub jednostek zatrudniających mniej niż 50 pracowników.
