Kim jest sygnalista? A kogo za sygnalistę nie można uznać? Jak Ustawa o ochronie sygnalistów wchodzi w życie w drugiej połowie września 2024. już niebawem wejdzie w życie. Jej głównym celem jest zapewnienie ochrony przed represjami osobom zgłaszającym naruszenia prawa i inne nieprawidłowości w miejscu pracy. Kim tak naprawdę jest sygnalista, jakie ma zadania i kto może nim zostać?
Kim jest sygnalista według Ustawy o ochronie sygnalistów?
Sygnalista według ustawy z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów, to osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Może to być pracownik, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, przedsiębiorca, prokurent, akcjonariusz lub wspólnik, członek organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, stażysta, wolontariusz, praktykant, funkcjonariusz oraz żołnierz.
Jak inaczej można nazwać sygnalistę?
W terminologii angielskojęzycznej osobę zgłaszającą nieprawidłowości i naruszenia określa się terminem whistleblower. Ale sygnalista to także:
- demaskator,
- informator,
- osoba zgłaszająca nieprawidłowości,
- osoba alarmująca.
Zgodnie z Ustawą z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów, stosowanie pejoratywnych określeń wobec sygnalistów, takich jak „donosiciel”, „kapuś” czy „szpieg”, może być uznane za działanie odwetowe, które jest zakazane. Ustawa przewiduje ochronę sygnalistów przed wszelkimi formami działań odwetowych, które mogą naruszać ich prawa lub wyrządzać nieuzasadnioną szkodę, w tym także za pośrednictwem dyskryminacji i naruszenia dóbr osobistych, takich jak dobre imię.
Kto nie jest sygnalistą według nowych przepisów?
Jeśli ktoś zgłasza nieprawidłowości wyłącznie z chęci zemsty, osobistych korzyści, czy złośliwości, nie jest uważany za sygnalistę. Aby być uznanym za sygnalistę, trzeba mieć uzasadnione podstawy do zgłoszenia nieprawidłowości. Bezpodstawne oskarżenia czy plotki nie kwalifikują się jako działania sygnalisty.
Sygnalista musi działać w ramach obowiązujących przepisów prawa. Ujawnianie informacji w sposób nielegalny, np. poprzez kradzież dokumentów, może wykluczać ochronę prawną. Sygnalista skupia się na sprawach mających znaczenie publiczne, a nie na prywatnych sprawach osobistych czy zawodowych.
Czy sygnaliście należy się wynagrodzenie?
Sygnalista nie jest profesją, a raczej rolą, jaką może przyjąć pracownik, dlatego z tytułu zgłaszania nieprawidłowości nie przysługuje mu wynagrodzenie. Niemniej jednak w niektórych organizacjach stosuje się zachęty dla sygnalistów, które mogą przyjąć chociażby formę nagrody (również finansowej) za ujawnienie nadużyć czy naruszeń prawa. W każdym przypadku, zgodnie z unijną dyrektywą o ochronie sygnalistów, osobom zgłaszającym naruszenia w zakładzie pracy lub organizacji w krajach UE przysługuje ochrona przed represjami ze strony przełożonych czy współpracowników.
Jak zostać sygnalistą i kto może nim być?
Bycie sygnalistą wymaga odwagi i determinacji. Sygnalista musi postępować zgodnie z procedurami i korzystać z dostępnych środków ochrony prawnej. Sygnalistą może być praktycznie każda osoba, która zauważy nieprawidłowości w miejscu pracy (firmie, organizacji, urzędzie, w szkole itd.) i zdecyduje się je zgłosić. Zgodnie z ustawą o ochronie sygnalistów mogą to być:
- pracownicy,
- pracownicy tymczasowi,
- osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej,
- przedsiębiorcy
- prokurenci,
- akcjonariusze lub wspólnicy,
- członkowie organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej,
- osoby świadczące pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy,
- stażyści, wolontariusze, praktykanci,
- funkcjonariusze Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej,
- żołnierze.
Jakie naruszenia może zgłosić sygnalista?
Sygnaliści mogą informować o różnorodnych nieprawidłowościach i naruszeniach, które dostrzegają w swoim miejscu pracy. Przede wszystkim mogą to być działania niezgodne z prawem, takie jak korupcja, oszustwa finansowe, pranie pieniędzy, nieprawidłowości w zarządzaniu funduszami publicznymi, nadużycia podatkowe, a także inne przestępstwa gospodarcze. Sygnalista może również zgłosić przypadki naruszania przepisów BHP. Ważnym obszarem zgłoszeń są naruszenia praw człowieka i prawa pracy, takie jak dyskryminacja, mobbing, molestowanie seksualne oraz inne formy nieetycznego traktowania pracowników. Zgłoszenia mogą też dotyczyć działań, które są szkodliwe dla środowiska naturalnego.
Więcej na ten temat piszemy w artykule „Co może zgłosić sygnalista?”
Obowiązki pracodawcy według dyrektywy unijnej i ustawy o sygnalistach
Przepisy Dyrektywy 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii Europejskiej zwracają uwagę na:
- Ustanowienie wewnętrznych kanałów zgłoszeń.
- Ochronę tożsamości sygnalisty w firmie.
- Zakaz działań odwetowych.
- Przekazanie informacji zwrotnej sygnaliście co do podjętych działań
- Zapewnienia odpowiedniego szkolenia pracownikom na temat procedur zgłaszania naruszeń oraz ochrony sygnalistów.
Polska Ustawa o ochronie sygnalistów określa szczegółowe obowiązki pracodawców:
- Pracodawcy zatrudniający co najmniej 50 osób muszą ustalić wewnętrzną procedurę dokonywania zgłoszeń naruszeń prawa i podejmowania działań następczych (art. 23 ust.
- Pracodawcy muszą zapewnić, że procedury zgłaszania naruszeń oraz przetwarzanie danych osobowych są bezpieczne i zapewniają ochronę poufności tożsamości sygnalistów (art. 27 ust. 1).
- Pracodawcy są zobowiązani do niepodejmowania działań odwetowych wobec sygnalistów oraz osób powiązanych z sygnalistą (art. 12 ust. 1).
- Pracodawcy muszą prowadzić rejestr zgłoszeń wewnętrznych oraz informować sygnalistów o podjętych działaniach następczych (art. 46 ust. 1).
- Pracodawcy, którzy nie ustanawiają procedur zgodnie z wymogami ustawy, mogą podlegać karom grzywny (art. 58).
Ustawa o ochronie sygnalistów została opublikowana w Dzienniku Ustaw 24 czerwca 2024 r. Od tego dnia pracodawcy mają 3 miesiące na wdrożenie przepisów, a zatem do 25 września 2024 r. Wyjątek stanowią regulacje dotyczące zgłoszeń zewnętrznych, które wejdą w życie w grudniu 2024 r.
Chcesz wdrożyć system ochrony sygnalistów w swojej organizacji? Wykorzystaj zaawansowane możliwości platformy whiblo.
Poznaj ofertę lub zarezerwuj bezpłatną konsultację.
