Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów definiuje, co może zgłosić sygnalista. Poniżej przedstawiamy przykłady naruszeń, które mogą być zgłaszane przez sygnalistów.
Kim jest sygnalista?
Sygnalista to osoba działająca w interesie publicznym. Sygnaliści zgłaszają działanie lub zaniechanie, które stanowią naruszenia prawa i mogłyby pozostać niewykryte. Dzięki nim możliwe jest zachowanie transparentności i odpowiedzialności w różnych sektorach.
Jakie naruszenia sygnalista może zgłaszać w obszarze finansów?
Korupcja to poważne naruszenie prawa. Może obejmować przekupstwo, łapówkarstwo czy nadużycie władzy dla uzyskania prywatnych korzyści. Przykłady obejmują oferowanie lub przyjmowanie łapówek przez urzędników publicznych lub pracowników firm. Zgłaszane mogą być również działania mające na celu ukrycie takich praktyk.
Sygnalista może zgłaszać nieuczciwe praktyki rynkowe. Mogą to być manipulacje cenami, wprowadzanie klientów w błąd, czy oszustwa finansowe. Przykłady obejmują fałszywe informacje na temat produktów finansowych lub usług. Sygnaliści mogą zgłaszać również nadużycia związane z kredytami, ubezpieczeniami czy inwestycjami.
Pranie pieniędzy to proces legalizowania środków finansowych uzyskanych z naruszeniem prawa. Sygnalista może zgłaszać podejrzane transakcje finansowe, które mogą być związane z praniem pieniędzy. Przykłady obejmują nieuzasadnione przepływy finansowe, nagłe i nietypowe transakcje. Zgłoszenia dotyczące finansowania terroryzmu mogą dotyczyć transferów pieniędzy do podejrzanych organizacji lub osób.
Zgłaszanie nieprawidłowości związanych z finansami publicznymi
Sygnaliści mogą zgłaszać przypadki naruszeń w zarządzaniu finansami publicznymi. Przykłady obejmują:
- defraudację środków publicznych,
- nieprawidłowości w przetargach publicznych,
- fałszowanie dokumentacji finansowej,
- niezgodne z prawem wykorzystywanie funduszy unijnych.
Mogą to być także przypadki korupcji, malwersacji i innych przestępstw finansowych. Zgłoszenia należy kierować do organów ścigania, takich jak prokuratura, Centralne Biuro Antykorupcyjne czy Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych UE (OLAF).
Zamówienia publiczne to proces, w którym państwowe instytucje zlecają usługi lub zakupy. Sygnalista może zgłaszać nieprawidłowości związane z ustawianiem przetargów, fałszywymi ofertami czy faworyzowaniem wybranych wykonawców. Takie działania naruszają zasady uczciwej konkurencji i transparentności rynku wewnętrznego. Więcej na ten temat piszemy w artykule: Gdzie zgłosić ustawiony przetarg.
Ustawa o ochronie sygnalistów a prawa konsumentów
Sygnaliści mogą zgłaszać naruszenia praw konsumentów. Dotyczy to oszustw, wprowadzania w błąd, nieuczciwych praktyk handlowych czy sprzedaży wadliwych produktów. Przykłady obejmują fałszywe reklamy, nieprawdziwe informacje o produktach, ukrywanie wad czy nieuczciwe warunki sprzedaży. Sygnalista może zgłaszać takie przypadki odpowiednim organom, takim jak Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
UOKiK do obsługi zgłoszeń sygnalistów wykorzystuje system whiblo.
Zdrowie i ochrona środowiska
Sygnalista może zgłaszać naruszenia związane z ochroną środowiska. Przykłady obejmują nielegalne wywożenie odpadów, zanieczyszczenie wód, powietrza czy gleby. Mogą to być też działania prowadzące do degradacji środowiska, takie jak nielegalna wycinka drzew czy niszczenie siedlisk zwierząt.
Bezpieczeństwo żywności i pasz. Sygnaliści mogą zgłaszać naruszenia dotyczące jakości i bezpieczeństwa żywności oraz pasz. Przykłady obejmują nieprzestrzeganie norm sanitarnych, używanie zakazanych substancji, fałszowanie składu produktów czy nieprawidłowe warunki przechowywania. Zgłaszać można także przypadki zatruć pokarmowych czy rozprzestrzeniania chorób.
Zdrowie publiczne. Sygnaliści mogą zgłaszać na przykład niewłaściwe praktyki w placówkach medycznych, zaniechanie procedur higienicznych czy fałszowanie wyników badań. Mogą to być również przypadki rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych z powodu zaniedbań. Zgłoszenia można kierować do inspekcji sanitarnych lub odpowiednich organów ochrony zdrowia.
Technologie i bezpieczeństwo
Ochrona prywatności i danych osobowych. Przykłady obejmują nielegalne przetwarzanie danych, brak zabezpieczeń chroniących dane przed dostępem osób nieuprawnionych, czy nieprzestrzeganie obowiązków informacyjnych wobec osób, których dane są przetwarzane. Może to również dotyczyć przypadków wycieku danych osobowych, niewłaściwego przechowywania danych lub ich sprzedaży bez zgody właścicieli. Zgłoszenia można kierować do Urzędu Ochrony Danych Osobowych.
Bezpieczeństwo sieci i systemów teleinformatycznych. Sygnaliści mogą zgłaszać naruszenia związane z cyberbezpieczeństwem. Przykładowo: ataki hakerskie, nieautoryzowany dostęp do systemów komputerowych, złośliwe oprogramowanie, czy brak odpowiednich zabezpieczeń IT. Może to również dotyczyć przypadków kradzieży danych, manipulacji systemami czy nieprzestrzegania procedur bezpieczeństwa informatycznego. Zgłoszenia można kierować do ciał odpowiedzialnych za cyberbezpieczeństwo, takich jak CERT Polska czy odpowiednie jednostki IT w firmie.
Sygnaliści, którzy zgłoszą fałszywe informacje, nie podlegają ochronie i mogą ponieść konsekwencje prawne.
Produkcja i transport
W dziedzinie bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z normami przykłady zgłoszeń sygnalistów obejmują wadliwe produkty, nieprzestrzeganie norm jakości, fałszowanie certyfikatów zgodności lub brak odpowiednich testów bezpieczeństwa. Mogą to być również przypadki, gdy produkty stwarzają ryzyko dla zdrowia lub życia użytkowników. Zgłoszenia można kierować do organów nadzoru, takich jak Inspekcja Handlowa czy UOKiK.
Bezpieczeństwo transportu. Sygnaliści mogą zgłaszać naruszenia zasad bezpieczeństwa w sektorze transportowym, jak niewłaściwe utrzymanie pojazdów, nieprzestrzeganie norm technicznych, przekraczanie dopuszczalnych obciążeń czy manipulacje przy tachografach. Zgłoszenia mogą dotyczyć przypadków niewłaściwego szkolenia kierowców, łamania przepisów drogowych czy zaniedbań w zarządzaniu transportem. Zgłoszenia można kierować do instytucji odpowiedzialnych za nadzór nad transportem, takich jak Inspekcja Transportu Drogowego czy odpowiednie służby w firmie transportowej.
Ochrona radiologiczna i bezpieczeństwo jądrowe.
Sygnaliści mogą zgłaszać naruszenia w sektorze energetyki jądrowej. Przykłady obejmują niewłaściwe przechowywanie materiałów radioaktywnych, brak odpowiednich środków ochrony radiologicznej, nieprzestrzeganie procedur bezpieczeństwa jądrowego. Mogą też dotyczyć przypadków awarii i nieprawidłowego zarządzania odpadami radioaktywnymi. Zgłoszenia należy kierować do Państwowej Agencji Atomistyki czy innych odpowiednich podmiotów nadzoru.
Jak sygnalista może zgłosić naruszenia?
Sygnaliści mają do dyspozycji dwie główne ścieżki zgłaszania naruszeń: wewnętrzną i zewnętrzną.
Procedury zgłaszania wewnętrznego
- Pracodawca powinien ustalić jasne procedury zgłaszania naruszeń.
- Sygnalista może zgłosić naruszenie swojemu pracodawcy lub odpowiedniej jednostce w firmie.
- Zgłoszenia mogą być dokonywane ustnie lub pisemnie, a także anonimowo.
- Procedury powinny obejmować potwierdzenie przyjęcia zgłoszenia i działania następcze w terminie do 7 dni.
- Pracodawca ma obowiązek zachować poufność danych osobowych osób zgłaszających naruszenia prawa.
Procedury zgłaszania zewnętrznego
- Sygnalista może zgłosić naruszenie bezpośrednio odpowiednim instytucjom, takim jak Rzecznik Praw Obywatelskich.
- Zgłoszenia mogą być dokonywane ustnie lub pisemnie, w tym przez środki komunikacji elektronicznej.
- Rzecznik Praw Obywatelskich przeprowadza wstępną weryfikację zgłoszenia i przekazuje je do właściwego organu.
- Ten ma obowiązek poinformować sygnalistę o przyjęciu zgłoszenia i podjętych działaniach następczych.
Procedury i mechanizmy ochrony sygnalistów
Według zapisów Ustawy z 14 czerwca 2024 roku sygnaliści są chronieni przed działaniami odwetowymi.
Środki ochrony sygnalistów
- Zakaz działań odwetowych wobec sygnalistów, w tym zwolnienia z pracy, obniżenia wynagrodzenia, pominięcia przy awansowaniu, mobbingu czy dyskryminacji.
- Prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia za działania odwetowe.
- Ochrona poufności tożsamości sygnalisty.
- Pracodawca musi udowodnić, że podjęte działania wobec sygnalisty nie są działaniami odwetowymi.
Prawa sygnalistów
- Sygnaliści mają prawo do zachowania anonimowości.
- Mogą zgłaszać naruszenia bez obawy o utratę pracy lub inne negatywne konsekwencje.
- Mają prawo do informacji zwrotnej na temat podjętych działań.
- Mogą ubiegać się o pomoc i wsparcie od odpowiednich organów, takich jak Rzecznik Praw Obywatelskich.
Whiblo – system obsługujący zgłoszenia sygnalistów, spełniający wymogi Ustawy z 14 czerwca 2024 r.
Ustawa o ochronie sygnalistów wchodzi w życie we wrześniu 2024. Jeśli w Twojej organizacji nie ma jeszcze wdrożonych procedur ochrony sygnalistów, poznaj warunki wdrożenia systemu whiblo.
